قرآن ریسمان محکم الهی، وسیله ایمنی بخش و حجت خدا بر مخلوقات است. خداوند پیمان عمل کردن به قرآن را از بندگان خود گرفته است. عمل به دستورات این کتاب مقدس در سایه فهم معانی آن امکان پذیر است. فهم و دریافت معانی دقیق قرآن مجید مانند هر متن معنادار دیگری در اولین گام، خود نیازمند رمزگشایی از واژگانی است که چون حلقه هاییک زنجیر کنار هم قرار می گیرند، تا آن کلام را موجودیت بخشند.براین اساس، در پژوهش حاضر کوشش شده است، با عنایت به کاربردهای واژه قرآنی «صلاه» و بررسی دقیق آنها در قرآن مجید و شعر جاهلی، سیر تطور معنایی آن در زبان های سامی و از جمله زبان عربی و خاستگاه واژه و ریشه شناسی آن بررسی شود. علاوه بر این، دیدگاه های تفسیریدر این خصوص نیز بررسی می شود و در پایان با توجه به بررسی های انجام شده، برابرنهاده های این واژه، اعم از اینکه ناقص یایییا واوی باشد، در پنج بخش «طلب میل و توجه»، «حسن ثناء و تمجید»، «عبادت مخصوص نماز»، «اطاعت و پیروی» و «دخول و ملازمت» پیشنهاد می شود. همچنین مفهوم «ملازمت و انعطاف» در تمامی مشتقات این واژه از قبیل «تصلیه»یا «إقامه الصلوه» مشترک است.

«تدبر» از جمله مفاهیم کلیدی در قرآن کریم به شمار می آید که با استناد به آیه 29 سوره ص به عنوان هدف نزول قرآن کریم معرفی شده است. اگرچه مفهوم مذکور تنها در چهار آیه در قرآن کریم به کار رفته، ولی به دلیل جایگاه و پردازش هایی که در سه دهه اخیر درباره آن صورت پذیرفته است، خوانش های گوناگونی در فضای علمی عصر حاضر نسبت به آن بوجود آمده است. آنچه به ابهام واژه تدبر در پژوهش های امروزین می افزاید، عدم تحلیل ماده آن (د ب ر) است. به صورتی که محققان در این حوزه صرفا با استناد به گزارش لغویان متاخر، به بررسی دیگر ابعاد مفهومی غیر لغوی این واژه می پردازند. جستار حاضر ضرورت بکارگیری رویکرد ریشه شناسی را در تحلیل مولفه های لغوی این واژه دنبال می نماید. از این رو تلاش کرده است تا فرایند ساخت از ماده به ساخت «تدبر» را مورد بررسی قرار دهد.روشی که جهت تحلیل فرایند مذکور در نظر گرفته شده بدین قرار است که در ابتدا معانی موجود در دیگر زبان های سامی همچون، زبان عبری، آرامی، حبشی، اکدی و... استقصاء گردیده و سپس این معانی در پنج دسته معنایی مشخص تقسیم شده اند. در ادامه در راستای گزینش داده های سودمند جهت دستیابی به فرایند ساخت تدبر، معانی مذکور تصفیه شده و اطلاعات مفید جهت کشف ارتباط بین معانی مورد استفاده قرارگرفته است و در پایان مبتنی بر تحلیل مذکور، فرایند ساخت تدبر، به کمک ساخت مشابه (تیپولوژی) آن در زبان انگلیسی تبیین گردیده است.

«قیوم» یکی از اسما جلاله خداوند متعال در قرآن کریم است که به علت قرار گرفتن در آیه مشهور آیه الکرسی و با توجه به کثرت قرائت این آیه، به یکی از پرکاربردترین نام های خداوند نزد مسلمان تبدیل شده است. با این حال بحث های، صورت گرفته درباره معنای واژگانی و تفسیری قیوم، نشان از آن دارد که این نام از همان عهد مفسران نخستین، جای گفت وگو داشته و معانی متعددی برای این واژه بیان شده است.در این مقاله تلاش شده است تا با معرفی یک الگوی تعریب بر اساس ساخت واژگانی چون ابلیس و قسطاس، پیشنهاد تازه ای درباره کیفیت ساخت واژه قیوم ارائه شود. در این پژوهش از روش ریشه شناسی واژگان استفاده شده و ساخت واژگان متعددی در زبان های عبری، آرامی، سریانی و لاتین جهت کشف ساخت واژه قیوم ملاحظه شده است.

واژه قرآنی «محسور» تنها یک بار در آیه بیست و نهم سوره اسراء به کار رفته است. لغویان عرب و مفسران مسلمان واژه را از ریشه «حسر» دانسته اند و معانی مختلفی برای آن بر شمرده اند. مترجمان قرآن نیز نظر به اقوال لغوی و آرا تفسیری هریک معادلی در برابر واژه نهاده اند. با این همه رهایی از تردید و تحیری که پیشینیان ما طی سده ها گرفتار آن بوده اند جز با تامل دوباره درباب خاستگاه واژه امکان پذیر نیست. براین اساس در مقاله حاضر پس از بیان آرا و اقوال مذکور به جستجوی واژه و ریشه یابی آن در زبانهای سامی پرداخته ایم. نشان داده ایم که ریشه «حسر» در عموم زبانهای سامی به کار رفته است و با آنکه در زبانهایی مانند آرامی، سریانی و جز آن واژه «محسور» را نیافته ایم اما در زبان عبری و به صورت مشخص در عهد عتیق واژه را در سیاقی مشترک با کاربرد قرآنی آن بازیافته ایم. در پایان، مبتنی بر این ریشه یابی، معادلهای پیشینیان را ارزیابی کرده ایم و سپس خود معادل «نیازمند یا نادار» را برای واژه پیشنهاد کرده ایم. جهت درک اهمیت این پژوهش کافی است بدانیم که ریشه یابی واژه افزون بر تبیین معنا و ساخت واژه، نظم آیه را نیز تبیین می کند.

در غالب آثار و متون سیاسی، همواره بر تفاوت و اختلاف معنایی میان دو واژه «امت» و «ملت» تاکید و اشاره می شود. مطابق دیدگاه رایج، معیار اصلی در تعریف واژه امت عبارت از جنبه اعتقادی و مذهبی آن بوده و مولفه ها و ویژگیهای جغرافیایی نظیر «سرزمین، جمعیت، حکومت» و نظایر آن برای این واژه در نظر گرفته نمی شود. بلکه به نحوی از معنای فرا سرزمینی در مورد واژه مذکور یاد می گردد. در حالی که مفهوم واژه ملت منطبق بر نگرشی مکان گرایانه قلمداد شده و آن را شامل گروه های انسانی فارغ از اعتقادات مشترک، و ساکن در سرزمینی معین با حکومت، تاریخ و آداب و رسوم مشترک به حساب می آورند. در این نوشته، برغم تصور رایج، بر این موضوع تاکید گردیده است که، واژه امت مفهومی دو وجهی بشمار می آید که همزمان هم واجد ویژگیهای مکانی و سرزمینی است و هم دارای ویژگیهای فراسرزمینی. از اینرو، در تفسیر مکان گرایانه می توان دو واژه امت و ملت را کاملا معادل و مرادف با یکدیگر به حساب آورد.

کاربرد واژه ها در معانی حقیقی یا مجازی زمان خود از ویژگی هایی است که هر گوینده ای در کلام خویش به آن اهتمام ویژه دارد. بر این اساس، معانی ای که پس از ایراد سخن برای واژگان پدید می آید هرگز نمی تواند مراد گوینده آن سخن باشد و مخاطبان آن سخن نیز نمی توانند مفاد کلام را طبق معانی جدید واژه ها، استنباط کرده و به صاحب سخن نسبت دهند، بلکه باید ذهن را از معناهایی که پس از ایراد سخن برای الفاظ به وجود آمده منصرف ساخت و بر مبنای معانی الفاظ در زمان ایراد سخن، مقصود گوینده را دریافت. این حقیقت در رابطه با درک و فهم واژگان قرآن کریم از اهمیت دوچندانی برخوردار است، زیرا قرآن کریم با زبان عصر نزول سخن گفته و واژگان را در معانی رایج آن زمان به کار برده است. بر این اساس پژوهش حاضر باعنایت به کاربردهای قرآنی واژه «کفر» به سیر تطور معنایی آن در زبان های سامی و از جمله زبان عربی پرداخته و سپس به بررسی خاستگاه واژه و ریشه شناسی آن می پردازد. علاوه بر این، دیدگاه های تفسیری و روایی نیز در خلال پژوهش مورد بررسی قرارگرفته و در پایان با نقد و بررسی برابر نهاده های واژه «کفر» در برخی از شاخص ترین ترجمه های فارسی، مفهومی دقیق تر برای این واژه و مشتقات آن بدست داده می شود. در این پژوهش دو معادل برای واژه «کفر» و مشتقات آن پیشنهاد می شود: نخست مفهوم ناسپاسی (نعمت و ...) و دوم مفهوم انکار خداوند (نقطه مقابل ایمان).

فهم قرآن و دریافت معنای دقیق آن مانند هر متن معنادار دیگری در اولین گام خود نیازمند رمزگشایی از واژگانی است که چون حلقه های یک زنجیر کنار هم قرار می گیرند تا آن کلام را موجودیت بخشند. چنان که دریافت نادرست واژگان یک متن تفسیر نادرستی از آن را به همراه دارد. در این جستار طور تاریخی – معنایی واژه «مسجد» و ریشه شناسی آن را در زبان های باستانی بررسی می کنیم. این مقاله با تکیه بر کاربرد قرآنی واژه «مسجد» زمینه ورود به بحث را فراهمی می کند که در آن منتخبی از نظرات مفسرین و مترجمین آورده شده است. در ادامه با استفاده از قاموس های عربی و منابع لغوی در زبان های سامی معانی این واژه استخراج و با تکیه بر سایر منابع (تاریخی، حدیثی و...) تحول معنایی این واژه نشان داده می شود. بررسی دیگر، ریشه شناسی واژه «مسجد» در زبان های سامی است و در پایان، با توجه به بررسی های انجام شده برابر نهاده های این واژه در 4 بخش: پرستش گاه، ضریح یا مقام، مسجد، اسم خاص (مسجدالحرام و مسجدالاقصی) پیشنهاد می شود.

واژه قرآنی "عَزَّر" سه بار در قرآن به کار رفته است. لغویان عرب و مفسران مسلمان واژه را از ریشه "ع-ز-ر" دانسته اند و معانی مختلفی برای آن بر شمرده اند. مترجمان قرآن نیز نظر به اقوال لغوی، آراء تفسیری و همچنین بافت آیات، هریک در برابر واژه معادلی نهاده اند. گرچه به نظر می رسد معادل های پیشنهادی مترجمان پیش از هر چیز مبتنی بر بافت آیات بوده است و همین امر، کار را برای ایشان دشوار کرده است. با این همه انتخاب برابرنهاده ای مناسب برای واژه و رهایی از تردید و تحیری که پیشینیان ما طی سده ها گرفتار آن بوده اند جز با تأمل دوباره درباب خاستگاه واژه و ریشه شناسی آن امکان پذیر نیست. براین اساس در مقاله حاضر به جستجوی واژه و ریشه یابی آن در زبانهای سامی پرداخته ایم. نشان داده ایم که سه ریشه "ع-ز-ر"، "ع-ذ-ر" و "ع-د-ر" در زبانهای عربی، عبری، سریانی و آرامی معنایی نزدیک به هم دارند و مفهوم بنیادین میان این سه ریشه "احاطه کردن و در میان گرفتن" است و مفهوم مشترک واژه در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی همانا "حمایت کردن" است که خود برخاسته از معنای بنیادین پیش گفته و نوعی استعاره مفهومی است.